علی رضا زاکانی متولد 12 اسفند سال 1344 است، او در خانواده ای مذهبی در جنوب تهران متولد شده است. پدربزرگ مادری او اهل تبریز و جد مادری اش اهل کاشان بوده است، اجداد پدری او نیز اهل روستاهای زایگان و لالان در حومه شمالی تهران بوده اند. اما پدر ایشان اهل شهرری بوده است، او از ورزشکاران باسابقه و داور بین المللی درجه یک کشتی بوده است و سابقه دوستی صمیمی با مرحوم تختی داشته است. دکتر زاکانی در سال 1368 ازدواج کرده و 3 دختر حاصل این ازدواج است. همسر او خانم معصومه پاکتچی، اصالت تبریزی دارد و مدیر سابق ساماندهی و نظارت حوزه علمیه خواهران تهران و مشاور مدیر سابق حوزه علمیه بوده است.
دکتر زاکانی در ۱۲ اسفند ۱۳۴۴ در محله اتابک چشم به جهان گشود. او دوران کودکی و نوجوانی‌اش را در همین منطقه سپری کرد. پدر او حاج حسین زاکانی از پهلوانان قدیمی تهران و از نا آوران کشتی ایران است. حاج حسین زاکانی از داوران بین المللی کشتی ایران و از نزدیکان مرحوم غلامرضا تختی بود که سالها مسئولیت برگزاری مراسم بزرگداشت تختی را برعهده داشت.
دکتر زاکانی در سال ۱۳۶۲ همزمان با حضور در جنگ ایران و عراق و مجروحیت از ناحیهٔ دست، پا و گردن، مدرک دیپلم خود را کسب کرد.
۶۲ ماه حضور داوطلبانه در جبهه‌ها، شرکت در ۱۵ عملیات بزرگ، حضور در ستاد جنگ‌های نامنظم، لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله و لشکر ۱۰ سیدالشهدا و قرارگاه‌های جنوب و غرب از دیگر سوابق او در دوران جنگ ایران و عراق بوده است.
عمده‌ی فعالیت‌های او در جبهه‌ها در واحدهای تخریب و «اطلاعات-عملیات» گذشته است. برخی از مسئولیت‌های ایشان در این دوران، معاونت محور اطلاعات و عملیات قرارگاه نجف اشرف۳، قائم‌مقام اطلاعات و عملیات لشکر۲۷ و نهایتاً مسئولیت محور این لشکر بود.
وی پس از پایان جنگ، مدرک دکتری خود را در رشته‌ی پزشکی هسته‌ای از دانشگاه علوم پزشکی تهران دریافت کرد.
دکتر زاکانی هم‌اینک بعنوان عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران بوده و از تاسیس کنندگان مرکز پزشکی هسته‌ای مجتمع بیمارستانی امام خمینی (ره) میباشد. علاوه بر این دکتر زاکانی عضو هیات مدیره انجمن علمی پزشکی هسته ای ایران نیز میباشد.
دکتر زاکانی از سال 1379 تا 1382 مسئولیت سازمان بسیج دانشجویی کشور را برعهده داشت. ایشان در این مسوولیت دو بار به عنوان مدیر نمونه کشوری شناخته و مورد تقدیر قرار گرفت.
دکتر زاکانی از سال 1382 تا 1394 سه دوره متوالی چهارساله به عنوان نماینده مردم تهران، ری و شمیرانات در مجلس شورای اسلامی نقش ایفا کرده. عضویت در هیئت رئیسه‌ی مجلس، هیئت رئیسه کمیسیون آموزش و تحقیقات، مسئول دبیرخانه مبارزه با مفاسد اقتصادی مجلس، نایب رئیس کمسیون اصل نود و ریاست کمیسیون ویژه بررسی برجام را برعهده داشت.
دکتر زاکانی عمده‌ی عمر نمایندگی خود را با استفاده از موقعیت خود در مجلس، صرف کشف و محاکمه‌ی ابر مفسدان اقتصادی کرد. تحقیق و تفحص از نظام آموزش عالی کشور، آزمون دستیاری و قوه و قضائیه که یک مورد بحث تحقیق و تفحص از آزمون دستیاری سال ۸۲ بود که به نتیجه رسید و احکام دادگاه متهمان آن نیز صادر گردید.
فراخواندن وزیر اطلاعات دولت خاتمی به مجلس اقدام دیگر دکتر زاکانی در مبارزه با فساد بوده که در مورد پرونده سوءاستفاده چند میلیاردی یک شرکت در گمرک بود. با پیگری زاکانی و پس از رد تهدیدها و تطمیع ها به نتیجه رسید و گزارش نهایی کمیسیون امنیت ملی مجلس در تایید او از صحن علنی قرائت گردید.
مقابله با مدارک جعلی در میان اصولگرایان برای صیانت از مقام علم و استاد و جلوگیری از آبروریزی در میان اصولگرایان. مقابله با تخلفات دادستان سابق تهران در آزمون دستیاری، دانشگاه آزاد و پرونده کهریزک
شکایت آقایان دانیال زاده و موسوی بواسطه برخورد در حوزه فساد اقتصادی، پیگیری پرونده یک میلیارد دلار در پرونده پتروشیمی PCC و پیگیری پرونده ۴ میلیارد دلار در واگذری پرونده پتروشیمی باختر از سایر پرونده های پیگیری شده توسط وی می باشد.
از مهمترین پرونده های که با پیگیری های دکتر زاکانی مورد بررسی قرار گرفت و به سرانجام رسید می توان به پرونده اکبر طبری، محمدرضا رحیمی، حسین فریدون، مهدی جهانگیری، عبدالله جاسبی، سعید مرتضوی، مهدی هاشمی و بیژن زنگنه در پرونده کرسنت و استات اویل، شبدوست مالامیر و دانیال زاده و موسوی اشاره کرد.
پس از این تلاش‌ها ایشان از مرداد ۹۵ تا خرداد ۹۸ به مدت قریب به سه سال ریاست مجمع عالی بسیج کشور را برعهده داشت که تهیه و تدوین برنامه های کاربردی مبتنی بر نظام مسائل اصلی کشور مهمترین کارویژه او در این مسوولیت بود.
سال 1398 دکتر زاکانی این بار به عنوان نماینده مردم شهر قم در مجلس شورای اسلامی حضور یافت و تا تیرماه 1400 ریاست مرکز پژوهش های مجلس را برعهده داشت.
خردادماه 1400 دکتر زاکانی به عنوان کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرد که در نهایت در حمایت از شهید رئیسی از ادامه‌ی انتخابات انصراف داد.
شهریورماه 1400 دکتر زاکانی از سوی شورای اسلامی شهر تهران به عنوان شهردار تهران انتخاب و در این مدت ضمن ادامه‌ی سیاست مبارزه با فساد، پروژه‌های شهری و حمل و نقل عمومی تهران را پس از چهار سال فعال کرد.
پیگیری پرونده‌های فساد مالی و اداری داشته است. او با ارائه مستندات و مدارک، تلاش کرده تا فسادهای موجود در دستگاه‌های مختلف را به اطلاع عموم برساند و پیگیری‌های قضایی لازم را انجام دهد. ایشان بارها برای دفاع از حق مردم به دادگاه رفته است و در همه موارد سربلند از دادگاه بیرون آمده است. این‌ها بخشی از مواردی است که با پیگیری دکتر زاکانی جلوی فساد گرفته شده است: